1. Ý nghĩa thờ cúng tổ tiên

Trong văn hóa người Việt ngàn đời nay, tín ngưỡng thờ cúng đã trở thành phong tục bám rễ sâu trong tiềm thức mỗi người. Khi thực hành tín ngưỡng, người ta thường sẽ nêu lên nguyện vọng, lời cầu xin được che chở, phù trợ cho công việc, cuộc sống được bình an, hanh thông. Cũng nhờ việc này mà con người cảm thấy được thanh thản trong tâm.

Với những mong muốn bình dị và niềm tin nguyên thủy chất phát, thờ tổ tiên được coi là thứ tín ngưỡng không thể thiếu với mọi lớp người. Có thể nói, thờ cúng tổ tiên là một tín ngưỡng dân gian của dân tộc có nguồn gốc từ xa xưa. Mang đạo lý nhân ái “Uống nước nhớ nguồn” trong tiến trình lịch sử.

2. Các nghi thức thờ cúng tổ tiên cơ bản

Khi thực hành nghi thức thờ cúng, có một số nguyên tác gia chủ cần tuân theo. Dù không phải quy định chính thức, nhưng quan niệm về tâm linh của con người hướng người ta đi theo một chuẩn mực chung.
Ví dụ nguyên tắc "Đông bình tây quả”, tức là bình hoa ở bên phải, còn trái cây ở bên trái, rượu và nước. Hay "Nam tả nữ hữu" để chị việc sắp xếp di ảnh, bát hương,...

Các nghi thức bắt buộc trong thờ cúng tổ tiên được quy định như sau:

Cúng

Khi tới ngày giỗ tết, ngày rằm, mùng 1... gia chủ bày lễ cúng lên ban thờ rồi thắp hương, thắp đèn, đốt nến, khấn, vái, hay lạy để tỏ lòng biết ơn, hiếu kính, và cầu xin phước lành. Việc cúng bái này không chỉ để gợi nhớ lại, tỏ lòng thành tới tổ tiên, ông bà, mà còn để đưa ra những lời cầu xin, mong linh hồn người thân che chở người còn sống.

Khấn

Khi khấn, chúng ta thường nói thầm trong miệng đầy đủ các thông tin như: ngày/tháng/năm, nơi ở, mục đích buổi cúng lễ, người được cúng, tên những người trong gia đình, lời cầu xin, và lời hứa. Tất cả mong cầu của con người sẽ thông qua lời khấn này để gửi tới ông bà tổ tiên. Có một số gia đình sẽ lựa chọn khấn theo bài văn khấn lễ tổ tiên được ghi lại trong sách. Hoặc đơn giản là nghĩ gì nói lấy, bày tỏ đủ lòng thành kính.

Vái

Sau khi đã đưa ra lời cầu xin, chúng ta phải vái lạy với tổ tiên. Khi vái thì chắp hai bàn tay lại để trước ngực rồi đưa lên ngang đầu, hơi cúi đầu và khom lưng xuống rồi sau đó ngẩng lên, đưa hai bàn tay xuống lên theo nhịp lúc cúi xuống khi ngẩng lên. Tùy theo từng trường hợp, người ta vái 2,3,4, hay 5 vái.

Lạy

Lạy là hành động bày tỏ lòng tôn kính chân thành với người quá cố. Lạy và vái thường đi cùng với nhau, kết hợp cùng nhau.

Có 4 trường hợp lạy: 2 lạy, 3 lạy, 4 lạy, và 5 lạy. Mỗi trường hợp đều mang ý nghĩa khác nhau.

• Ý nghĩa của 2 lạy và 2 vái: Hai lạy thường dùng để áp dụng cho người sống như trong trường hợp cô dâu chú rể lạy cha mẹ. Hoặc khi đi phúng điếu, nếu là vai dưới của người quá cố như em, con cháu, và những người vào hàng con em,... nên lạy 2 lạy.
• Ý nghĩa của 3 lạy và 3 vái: Khi đi lễ Phật, ta lạy 3 lạy. Ba lạy tượng trưng cho Phật, Pháp, và Tăng. Phật ở đây là giác, tức là giác ngộ, sáng suốt, thông hiểu mọi lẽ. Pháp là chánh, tức là điều chính đáng, trái với tà ngụy. Tăng là tịnh, tức là trong sạch, thanh tịnh, không nhơ bẩn.
• Ý nghĩa của 4 lạy và 4 vái: Bốn lạy để cúng người quá cố như ông bà, cha mẹ và thánh thần.
• Ý nghĩa của 5 lạy và 5 vái: Ngày xưa, người ta lạy Vua 5 lạy. Ngày nay, trong lễ giỗ tổ Hùng Vương, những người trong ban tế lễ thường lạy 5 lạy.

3. Những lưu ý khi thờ cúng tổ tiên cần nhớ

Khi thực hành tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, chúng ta có những lưu ý, cấm kị bắt buộc cần tuân theo. Người xưa thường dạy "Có thờ có thiêng, có kiêng có lành".

Khi lập ban thờ gia tiên, tránh để ban thờ xung với cửa. Việc để ban thờ xung với cửa hoặc đường cái có thể ảnh hưởng đến vận thế. Ngoài ra, ảnh hưởng tới sức khỏe của cả gia đình, dễ bị tiểu nhân hãm hại. Nếu trong trường hợp không thể đặt nơi khác, hãy đặt tấm bình phong để che chắn.

Không đặt bàn thờ gần nơi như nhà tắm, nhà bếp, phòng ngủ, lối đi, cầu thang. Bàn thờ sát phòng vệ sinh hoặc khu vực sinh hoạt là không tôn trọng thần linh và tổ tiên. Việc này sẽ dễ gây ra các vấn đề về sức khỏe cho các thành viên trong gia đình. Nếu phía sau bàn thờ là bếp, sẽ tạo ra hỏa sát rất nặng. Đặc biệt, bàn thờ đối diện phòng ngủ của vợ chồng dễ gây ra bất hòa, vợ chồng lạnh nhạt.

Không nên đặt bàn thờ ngay cửa ra vào. Cửa ra vào là nơi đón nhận nhiều sát khí từ ngoài vào. Đây cũng là nơi có gió thổi dễ làm động bát hương lại hay có người đi lại, gây ồn ào, mất đi sự thanh tịnh linh thiêng.

Cần giữ sạch sẽ khu vực xung quanh bàn thờ, thường xuyên nhang đèn. Bên dưới bàn thờ không nên đê đồ đạc bừa bãi, cần giữ khu vực dưới bàn thờ thông thoáng sạch sẽ.  Tựu chung lại việc thờ cúng này là một hình thức để biểu đạt sự nhớ ơn, lòng thành kính của con cháu với bề trên. Cái cốt lõi và quan trọng nhất chính là thành tâm.