Hình ảnh đèn dầu trong văn hóa dân gian của người Việt

Lửa là một trong những yếu tố quan trọng nhất với cuộc sống của con người. Vì vậy, từ xa xưa con người đã tìm cách tạo ra lửa và giữ lửa. Đèn dầu là một vật dụng giữ lửa, gắn liền với đời sống sinh hoạt của con người và cũng là biểu hiện cho những giá trị văn hóa độc đáo của một dân tộc.

Đèn dầu hay còn gọi là đèn Hoa Kỳ, là loại đèn được phát sáng do ngọn lửa được đốt bằng dầu hỏa. Tại Việt Nam, đèn dầu xuất hiện từ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Trong mỗi gia đình người Việt xưa, hầu như nhà nào cũng phải có ít nhất một chiếc đèn dầu Hoa Kỳ để làm phương tiện thắp sáng chính.

Là một đất nước nông nghiệp, chiếc đèn dầu từ xa xưa đã trở thành người bạn thân thuộc với người nông dân Việt Nam. Đèn dầu gắn liền với mọi hoạt động trong đời sống của con người. Ra đồng từ những lúc trời còn tờ mờ tối, người nông dân vai vác cày, một tay cầm đèn dầu, một tay dắt trâu. Rồi các bà các mẹ đi chợ từ 2 giờ sáng cho kịp chuyến đò, trên tay đều cầm theo một chiếc đèn dầu nhỏ. Tối tối, gia đình quây quần bên bàn hay chiếu ăn cơm, có chiếc đèn dầu thắp sáng để giúp cho không khí gia đình thêm phần ấm áp, hạnh phúc. Trẻ con học bài hay đọc sách bên cạnh chiếc đèn dầu thân quen.

Tuy nhiên, khi đời sống phát triển, mạng lưới điện quốc gia được bao phủ đến mọi ngóc ngách vùng miền, đèn dầu không còn là phương tiện chiếu sáng thông dụng nữa. Vì vậy, những chiếc đèn dầu rất ít xuất hiện. Tuy nhiên, trong những gia đình lớn tuổi và đặc biệt ở vùng làng quê, đèn dầu vẫn được cất trữ, vừa để dự phòng trong những ngày đột ngột mất điện, vừa để lưu giữ và gợi nhắc cho con cháu một trong những vật phẩm thân thuộc, biểu tượng cho nét văn hóa Việt.

Trải qua các giai đoạn khác nhau trong lịch sử, đèn dầu được thiết kế, chế tạo khác nhau mang đậm nét văn hóa của giai đoạn lịch sử đó.

Ý nghĩa của đèn dầu trên bàn thờ gia tiên theo văn hóa tâm linh của người Việt

Thờ cúng ông bà tổ tiên là tín ngưỡng truyền thống lâu đời của người Việt và đã trở thành một nét văn hóa đẹp. Cùng với việc thờ cúng linh thiêng này, đèn dầu thờ là vật dụng không thể thiếu trên bàn thờ. Đèn dầu vừa mang ý nghĩa tâm linh, vừa mang ý nghĩa phong thủy. Do đó, đèn dầu luôn được đặt ở vị trí ưu tiên trên bàn thờ ở các gia đình hoặc đình chùa để giữ lửa, và đề lấy lửa thắp hương trong các kỳ cúng lễ hay giỗ chạp.

Về mặt đời sống tâm linh của người Việt, lửa có ý nghĩa như là cầu nối giữa thế giới người sống và thế giới người chết. Điều này được thể hiện rất rõ nét trong nghi thức dâng hương (thắp hương, đốt hương) của người Việt. Người Việt tin rằng, nén hương khi đốt lên như là một nhịp cầu vô hình kết nối hai thế giới hữu hình và vô hình với nhau.

Theo phong thủy, sử dụng ngọn đèn dầu còn coi như pháp khí bảo vệ, ngăn không cho các năng lượng xấu xâm nhập, và xua đuổi tà ma, bùa chú,… giúp cho những vong linh được thờ (thần thánh, gia tiên) không bị quấy phá hay ngăn cản không thể ngự được. Điều này sẽ giúp cho gia chủ được phù hộ và được hưởng nhiều tài lộc.

Đặc biệt, theo Ngũ hành tương sinh, trên bàn thờ của mỗi gia đình cần phải đảm bảo luôn luôn hội tụ đủ 5 yếu tố: Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ. Đèn dầu đại diện cho yếu tố Hỏa. Vì vậy đèn dầu thờ cúng là vật phẩm thờ đặc biệt quan trọng không thể thiếu trên bàn thờ, đảm bảo cân bằng đủ 5 yếu tố ngũ hành. Điều này sẽ giúp cho gia chủ nhận được nhiều phúc lộc, bình an, thuận hòa, không khí gia đình luôn hạnh phúc.

Hiện nay, không ít gia đình lựa chọn sử dụng đèn dầu điện thay cho đèn dầu lửa bởi sự tiện lợi cũng như tính thẩm mỹ. Tuy nhiên, theo những phân tích về ý nghĩa của đèn dầu lửa như trên, đèn dầu điện chỉ có ý nghĩa tượng trưng cho ánh sáng trên bàn thờ mà không thể thay thế cho ý nghĩa của yếu tố Hỏa. Vì vậy, nếu sử dụng đèn dầu điện sẽ làm cho 5 yếu tố Ngũ hành trong phong thủy bị mất cân bằng, mang lại những việc không tốt cho gia đình.